renesans - Renesans w poszczególnych krajach

W Niderlandach dojrzałego Renesansu rozwija się przede wszystkim filozofia społeczna, przeważnie oparta na odrodzonym stoicyzmie. Kluczową postacią jest tu

W XV wieku południowe Niderlandy były ośrodkiem szczególnie żywego rozwoju późnośredniowiecznej kultury ("jesieni średniowiecza"). To tu w sporach z książętami Burgundii i lokalnymi biskupami w miastach Flandrii rodziła się nowa filozofia społeczna, oparta na nominalizmie, postulująca niezależność miast i ich obywateli od władzy państwowej, np. u Jana z Gandawy. Bujny rozkwit gospodarczy Niderlandów, od XVI w. także północnych, przyczynił się do powstania na tych terenach osobnego typu kultury renesansowej, tzw. renesansu północnego. Szczególnie widoczne są odrębności renesansu południowego i północnego w dziedzinie malarstwa, w którym ośrodek niderlandzki ma znaczenie zbliżone do ośrodka włoskiego.W dziedzinie religii w XV w Niderlandy stały się ośrodkiem devotio moderna, przez niektórych historyków idei postrzeganej jako zarodek nowożytnej religijności – devotio moderna kładła bowiem szczególny nacisk na religijność indywidualną, osobisty kontakt z Bogiem. W XV-wiecznych wspólnotach "braci życia wspólnego" rozwijały się studia nad autorami starożytnymi. Tomasz z Kempis, centralna postać ruchu devotio moderna uznawany jest za inspiratora XVI-wiecznego odrodzenia myśli stoickiej. W wieku XVI Południowe Niderlandy (szczególnie Uniwersytet w Lowanium) były drugim obok Hiszpanii ośrodkiem teologicznej myśli katolickiej, a w Niderlandach Północnych żywo rozwijała się teologia kalwinistyczna. Erazm z Rotterdamu, irenistyczny teolog i wybitny filolog. Humanizm Erazma odnosi się także do jego teologii – podkreślał, że Pismo Święte należy komentować posługując się wiedzą historyczno-filologiczną, w szczególności znajomością Ojców Kościoła, a nawet filozofii pogańskiej. To szczególne podkreślenie roli Pisma Świętego zbliżało go do protestantyzmu, zarazem jednak podkreślenie konieczności znajomości Ojców oddalało go od protestanckiej zasady sola scriptura. Erazm propagował nie tylko Biblię, ale też dorobek literacko-filozoficzny starożytności – przełożył z greki Nowy Testament i zebrał według własnego klucza myśli mędrców starożytności w Adagiach. Jego stoicyzm przejawia się w niechęci do mistyki i utożsamieniu chrześcijaństwa z praktykowaniem cnót indywidualnych rozumianych właśnie w duchu stoickim. Był typowym kosmopolitycznym humanistą renesansowym północnej Europy, posiadał bogatą bibliotekę, szeroką wiedzę erudycyjną, przyjaźnił się z wieloma uczonymi z różnych krajów, np. ze w. Tomaszem Morusem czy Janem Łaskim